Urlop wychowawczy – co to jest i komu przysługuje?
Urlop wychowawczy to czas, w którym jeden z rodziców (lub opiekunów prawnych) może wstrzymać aktywność zawodową, aby zająć się wychowaniem dziecka. To szczególna forma „przerwy w pracy”, którą reguluje Kodeks pracy, a jej celem jest umożliwienie rodzicom lepszego połączenia życia zawodowego z rodzinnym. Urlop wychowawczy może trwać maksymalnie 36 miesięcy i przysługuje rodzicom zatrudnionym na umowę o pracę – czyli osobom objętym ubezpieczeniem społecznym.
Z urlopu tego można korzystać jednorazowo lub podzielić go na maksymalnie pięć części – do momentu, aż dziecko ukończy 6 lat. Co istotne – urlop wychowawczy nie jest urlopem płatnym, a jego udzielenie uzależnione jest od złożenia wniosku do pracodawcy z odpowiednim wyprzedzeniem.
Kto opłaca składki ZUS podczas urlopu wychowawczego?
Podczas urlopu wychowawczego osoba przebywająca na nim nie otrzymuje wynagrodzenia od pracodawcy. Mimo to, jej sytuacja w kontekście ubezpieczeń społecznych nie jest pomijana. W okresie tym składki mogą być nadal opłacane – ale nie przez pracownika, lecz przez państwo, a dokładnie – przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Składki opłacane są z budżetu państwa wyłącznie dla osób, które przed przejściem na urlop wychowawczy posiadały określone tytuły do ubezpieczeń, np. pracowały na umowę o pracę lub prowadziły działalność gospodarczą. Warunkiem uzyskania opłacania składek przez ZUS jest również niepobieranie wynagrodzenia z innego tytułu w czasie trwania urlopu wychowawczego.
Jakie składki ZUS są opłacane w czasie urlopu wychowawczego?
W czasie korzystania z urlopu wychowawczego ZUS opłaca za pracownika:
- składkę emerytalną (19,52% podstawy wymiaru),
- składkę rentową (8% podstawy wymiaru),
- składkę zdrowotną (9% podstawy wymiaru),
- składki na ubezpieczenie wypadkowe – tylko w pewnych przypadkach.
Nie są natomiast odprowadzane składki na ubezpieczenie chorobowe (ponieważ osoba przebywająca na urlopie wychowawczym nie otrzymuje świadczenia z tytułu choroby) ani składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Ile wynosi podstawa wymiaru składek ZUS na urlopie wychowawczym?
Podstawę wymiaru składek emerytalnych i rentowych w czasie urlopu wychowawczego stanowi średnie wynagrodzenie z ostatnich 12 miesięcy pracy, nie wyższe jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego obowiązującego w danym roku. W 2024 roku oznacza to maksymalną podstawę w wysokości 4443 zł (czyli 60% z 7405 zł).
W praktyce oznacza to, że ZUS opłaca składki nie od rzeczywistego wynagrodzenia, które uzyskiwała dana osoba, lecz od wyliczonej podstawy – ważnej z punktu widzenia przyszłych świadczeń emerytalnych.
Komu ZUS nie opłaca składek podczas urlopu wychowawczego?
Nie każdemu ZUS opłaci składki podczas urlopu wychowawczego. Poniżej najważniejsze wyjątki:
- Osoby na umowach cywilnoprawnych, np. umowie zlecenie – nie mają prawa do urlopu wychowawczego, zatem nie mają tytułu do objęcia składkami przez ZUS.
- Osoby prowadzące działalność gospodarczą – w przypadku, gdy jedynym podstawowym tytułem do ubezpieczeń była działalność, nie mają prawa do tego, by składki za czas wychowawczego opłacał za nie ZUS.
- Osoby, które podejmą pracę zarobkową podczas urlopu wychowawczego – np. na umowę o pracę lub zlecenie – tracą prawo do składek finansowanych z budżetu państwa.
Czy składki ZUS za urlop wychowawczy wliczają się do emerytury?
Tak! Choć urlop wychowawczy jest okresem bez wynagrodzenia, to czas ten wlicza się do okresów składkowych potrzebnych do wyliczenia emerytury. ZUS traktuje go jako tzw. szczególny okres składkowy, w którym każda opłacona składka emerytalna i rentowa zwiększa przyszłe świadczenie.
Oczywiście, niższe wynagrodzenie – a właściwie niższa podstawa wyliczana jako 60% średniej pensji – wpłynie na wartość kapitału emerytalnego. Mimo to, posiadając w historii ubezpieczeniowej nawet kilka lat urlopu wychowawczego z opłaconymi składkami z budżetu państwa, zyskujemy ciągłość ubezpieczeniową, co jest kluczowe w systemie emerytalnym ZUS.
Jak uzyskać opłacanie składek przez ZUS na urlopie wychowawczym?
Opłacanie składek przez ZUS na urlopie wychowawczym nie odbywa się automatycznie. Konieczne jest:
- Złożenie wniosku o urlop wychowawczy do pracodawcy – najpóźniej 21 dni przed planowanym rozpoczęciem urlopu,
- Przekazanie stosownych dokumentów do ZUS przez pracodawcę – zawierających informacje o rozpoczęciu urlopu i podanie podstawy wymiaru składek,
- Dla osób nieobjętych już ubezpieczeniem społecznym – np. które zrezygnowały z pracy – możliwe jest też samodzielne zgłoszenie do ubezpieczenia emerytalnego i rentowego jako osoba opiekująca się dzieckiem. W takim przypadku należy udać się do ZUS i złożyć odpowiedni wniosek wraz z dokumentacją.
Podstawowym warunkiem uzyskania takiego zgłoszenia jest sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem oraz nieposiadanie innego tytułu do ubezpieczeń społecznych.
Czy można pracować na urlopie wychowawczym i mieć opłacane składki przez ZUS?
Prawo dopuszcza możliwość podjęcia pracy na urlopie wychowawczym – jednak tylko pod pewnymi warunkami. Przede wszystkim – zatrudnienie nie może przeszkadzać w sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem. Jeśli zdecydujesz się podjąć pracę, dochód nie decyduje o konieczności zaprzestania dopłat z budżetu państwa – ale sam fakt podjęcia pracy powoduje, że tracisz prawo do finansowania składek przez ZUS.
Oznacza to, że jeśli podpiszesz nową umowę o pracę lub umowę zlecenie – choć nadal możesz kontynuować urlop wychowawczy jako wolne od obowiązku pracy – ZUS przestanie finansować Twoje ubezpieczenia. Od tego momentu składki muszą być odprowadzane przez nowego pracodawcę lub samodzielnie, jeśli prowadzisz działalność gospodarczą.
Czy po urlopie wychowawczym trzeba zgłaszać coś do ZUS?
Po zakończeniu urlopu wychowawczego pracownik wraca do pracy, a system ubezpieczeń powraca do swojego standardowego trybu: składki emerytalne, rentowe, zdrowotne i wypadkowe opłaca dalej pracodawca. Pracownik nie musi samodzielnie zgłaszać niczego do ZUS – obowiązek aktualizacji danych i zgłoszenia powrotu spoczywa na pracodawcy.
Warto jednak przypomnieć, że każda zmiana statusu ubezpieczonego – w tym także zakończenie urlopu wychowawczego – może być okazją do sprawdzenia poprawności danych w PUE ZUS, a także aktualizacji informacji dotyczących ubezpieczeń, np. w przypadku zmiany nazwiska lub adresu.
Joanna Tkacz – redaktorka magazynu feminin.pl. Z pasją tworzy treści, które inspirują kobiety do świadomego życia, dbania o siebie i otaczającą przestrzeń. Specjalizuje się w tematach związanych ze stylem życia, relacjami, psychologią i nowoczesnym podejściem do kobiecości.
