Dlaczego witamina B1 jest na receptę – zastosowania i potencjalne ryzyko

Co to jest witamina B1 i jakie pełni funkcje w organizmie?

Witamina B1, znana także jako tiamina, to jedna z kluczowych witamin z grupy B odpowiedzialna za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego, metabolizm energetyczny oraz wspieranie pracy mięśni i serca. Tiamina odgrywa ważną rolę jako kofaktor enzymatyczny w przemianie węglowodanów, uczestniczy w produkcji neuroprzekaźników i wspomaga przewodnictwo nerwowe. Niedobory tej witaminy mogą prowadzić do poważnych schorzeń neurologicznych, takich jak choroba beri-beri czy encefalopatia Wernickego.

Dlaczego witamina B1 bywa dostępna tylko na receptę?

Choć witaminę B1 można znaleźć w suplementach diety oraz w żywności (np. produktach pełnoziarnistych, nasionach, wieprzowinie czy roślinach strączkowych), to w określonych dawkach terapeutycznych dostępna jest jedynie na receptę. Dzieje się tak głównie z dwóch powodów: stosowania jej w leczeniu konkretnych jednostek chorobowych oraz potencjalnych skutków ubocznych przy niekontrolowanym przyjmowaniu.

Wysokie dawki tiaminy – często przekraczające standardowe dzienne zapotrzebowanie – stosowane są w leczeniu alkoholizmu, chorób neurologicznych, zespołów niedoborowych po chemioterapii czy przy uszkodzeniach wątroby. Tiamina w iniekcjach domięśniowych lub dożylnych podawana jest pod kontrolą lekarza, gdyż jej nadmierna kumulacja lub reakcje alergiczne mogą prowadzić nawet do wstrząsu anafilaktycznego.

Na jakie choroby przepisywana jest witamina B1?

Najczęściej tiamina na receptę pojawia się w leczeniu schorzeń neurologicznych wynikających z jej niedoboru, w tym:

• Polineuropatia – szczególnie u osób nadużywających alkoholu, gdzie dochodzi do uszkodzeń nerwów obwodowych.
• Encefalopatia Wernickego – ostre neurotoksyczne powikłanie niedoboru tiaminy, które może prowadzić do śpiączki.
• Zespół Korsakowa – przewlekłe zaburzenie pamięci i funkcji poznawczych, które może współistnieć z encefalopatią Wernickego.
• Choroba beri-beri – dziś rzadka, ale nadal występująca w przypadku skrajnego niedożywienia lub restrykcyjnych diet.
• Wsparcie leczenia metabolicznego u pacjentów z kwasicą mleczanową lub chorobą Leigha (rzadsze zastosowania kliniczne).

Czy można przedawkować witaminę B1?

Witamina B1 jest rozpuszczalna w wodzie, dlatego część nadmiaru wydalana jest z moczem. Jednak przy podaniu drogą iniekcyjną lub przy dłuższym stosowaniu dużych dawek mogą wystąpić skutki uboczne. Należą do nich reakcje alergiczne (wysypki, świąd, obrzęk), nudności, bóle głowy, nadmierne pobudzenie, a w rzadkich przypadkach groźne objawy neurologiczne. Z tego powodu nie należy samodzielnie stosować dużych dawek tiaminy bez konsultacji z lekarzem.

Jakie są objawy niedoboru witaminy B1?

Tiamina nie jest magazynowana w organizmie w dużych ilościach, dlatego jej niedobór może rozwinąć się szybko – nawet w ciągu kilku tygodni. Do objawów ostrzegających o jej deficycie należą:

• Przewlekłe zmęczenie i osłabienie.
• Problemy z pamięcią i koncentracją.
• Uczucie mrowienia lub drętwienia kończyn.
• Podwyższone tętno i duszności.
• Bóle mięśni i skurcze.
• Pogorszenie nastroju, drażliwość, lęk.

Osoby szczególnie narażone na niedobory to alkoholicy, pacjenci z zaburzeniami wchłaniania (np. choroba Crohna, celiakia), osoby po operacjach bariatrycznych oraz starsi dorośli z ubogą dietą.

Witamina B1 a alkohol – dlaczego to połączenie jest niebezpieczne?

Regularne spożywanie alkoholu znacząco zwiększa ryzyko niedoboru tiaminy. Alkohol upośledza zarówno wchłanianie witaminy B1 w jelitach, jak i jej przekształcanie do aktywnej formy w organizmie. Co więcej, osoby uzależnione od alkoholu często nie dostarczają odpowiednich ilości tej witaminy z codziennej diety. To sprawia, że to właśnie u nich najczęściej wdraża się terapię tiaminą na receptę, często z zastosowaniem iniekcji domięśniowych lub dożylnych.

Interakcje tiaminy z lekami – co trzeba wiedzieć?

Chociaż witamina B1 zazwyczaj jest dobrze tolerowana, może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami. Do grup ryzyka należą:

• Diuretyki (leki moczopędne) – mogą zwiększać wydalanie witaminy B1 z moczem.
• Fluorouracyl – lek stosowany w chemioterapii, hamuje aktywność tiaminy.
• Antybiotyki – przy długotrwałym stosowaniu mogą zaburzać florę bakteryjną jelit odpowiedzialną częściowo za syntezę witamin z grupy B.

Z tego względu osoby przyjmujące tiaminę w wysokich dawkach lub w postaci zastrzyków powinny być pod opieką lekarza, który oceni ryzyko działań niepożądanych i ewentualnych interakcji.

Czy suplementacja tiaminy bez recepty jest wystarczająca?

W większości przypadków zdrowi dorośli mogą pokryć swoje zapotrzebowanie na witaminę B1 poprzez zrównoważoną dietę lub suplementy dostępne bez recepty. Typowe zapotrzebowanie wynosi około 1,1–1,2 mg dziennie, jednak w stanach zwiększonego ryzyka lub niedoboru konieczne może być zastosowanie form leczniczych tej witaminy – często w dawkach wielokrotnie wyższych, niż dopuszczalne w suplementach diety.

Warto pamiętać, że niedobór tiaminy nie zawsze daje wyraźne objawy na początku, dlatego przy wystąpieniu problemów neurologicznych, przewlekłego zmęczenia czy sytuacjach ryzyka (np. alkoholizm, ciężkie choroby przewlekłe), suplementacja powinna być prowadzona w porozumieniu z lekarzem, który w razie potrzeby przepisze odpowiednią formę na receptę.