Czy można adoptować dorosłą osobę? Przesłanki prawne i procedura.

Na czym polega adopcja osoby dorosłej?

Adopcja (inaczej przysposobienie) kojarzy się zazwyczaj z przyjęciem do rodziny dziecka, które z różnych powodów nie może być wychowywane przez biologicznych rodziców. Mało kto wie, że prawo dopuszcza także adopcję osoby dorosłej. Choć zjawisko to jest znacznie rzadsze niż adopcja dzieci, polskie prawo przewiduje możliwość przysposobienia pełnoletniego. W niniejszym artykule przyjrzymy się, czym jest adopcja dorosłej osoby, kiedy jest możliwa, jakie niesie skutki prawne i jak wygląda cała procedura krok po kroku.

Jakie przepisy regulują adopcję dorosłych w Polsce?

Kwestia adopcji dorosłych została uregulowana w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. 1964 nr 9 poz. 59 z późn. zm.). Zgodnie z przepisami, przysposobienie może być pełne, pełne nierozwiązywalne lub niepełne – także w stosunku do osób pełnoletnich. Dokładniej rzecz biorąc, artykuł 114 kodeksu mówi, że:

„Przysposobić można osobę pełnoletnią, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek, jak między rodzicami a dziećmi.”

Oznacza to, że adopcja dorosłego nie jest możliwa w każdym przypadku. Wymaga realnej więzi i relacji rodzinnej, która może zostać usankcjonowana przez sąd.

Dlaczego ludzie decydują się na adopcję dorosłych?

Powodów, dla których ktoś może chcieć adoptować dorosłą osobę, jest zaskakująco wiele. W praktyce najczęściej spotykane przesłanki to:

• Wieloletnie wychowywanie przysposabianej osoby – np. mamą czy tatą staje się partner jednej z rodziców biologicznych, który de facto pełnił rolę ojca/matki przez całe dzieciństwo, ale przez formalne przeszkody procedura została odwleczona do pełnoletności;
• Chęć uregulowania statusu prawnego w relacji emocjonalnej – osoby darzące się wzajemnie silną więzią rodzinną, choć niepowiązane biologicznie, chcą mieć możliwość formalnego uznania tej relacji;
• Uregulowanie kwestii dziedziczenia – adopcja dorosłego pozwala na objęcie go dziedziczeniem ustawowym po przysposabiającym, co może być istotne w przypadku skomplikowanych relacji rodzinnych lub braku potomstwa biologicznego;
• Cele symboliczne – niekiedy adopcja służy uczczeniu szczególnej więzi lub relacji; w niektórych przypadkach jest wręcz aktem uznania za członka rodziny w oczach społeczeństwa i prawa.

Jakie warunki muszą być spełnione, by adoptować dorosłego?

Adopcja dorosłego, choć wydaje się czymś prostszym niż adopcja dziecka, również wymaga spełnienia określonych warunków. Oto najważniejsze z nich:

• Istnienie więzi rodzinnej – sąd bada czy między stronami istnieje relacja rodzic-dziecko; nie wystarczy zwykła znajomość czy przyjaźń;
• Dobrowolna zgoda obu stron – zarówno osoba przysposabiająca, jak i przysposabiany muszą wyrazić zgodę na adopcję;
• Brak zakazów wynikających z prawa – np. nie można adoptować własnego partnera życiowego, by uniknąć zakazów z prawa cywilnego (np. w zakresie bliskości rodzinnej];
• Brak innych przeszkód moralno-etycznych – np. gdy przysposobienie miałoby służyć jedynie osiągnięciu nienależnych korzyści majątkowych (np. podatkowych);
• Adopcja nie narusza porządku społecznego lub prawnego – sąd może odmówić adopcji, jeśli uzna, że sprzeczna jest z zasadami współżycia społecznego.

Jak wygląda procedura adopcji dorosłego krok po kroku?

Procedura przysposobienia osoby pełnoletniej różni się od tej dotyczącej dzieci, choć również wymaga udziału sądu rodzinnego. Oto kroki, które należy podjąć:

1. Sporządzenie wniosku o przysposobienie – składany jest wspólnie przez osobę, która chce adoptować, oraz dorosłego przysposabianego. Wniosek kieruje się do sądu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania wnioskodawcy;
2. Załączenie wymaganych dokumentów – m.in. odpisy aktów urodzenia, oświadczenie o stanie cywilnym, dowody potwierdzające istnienie relacji rodzinnej;
3. Rozprawa sądowa – sąd może zdecydować o przeprowadzeniu rozmowy z zainteresowanymi, czasem też z osobami trzecimi (np. świadkami);
4. Orzeczenie sądu o przysposobieniu – po pozytywnym rozpatrzeniu sprawy sąd wydaje postanowienie o przysposobieniu. Od tego momentu osoba adoptowana uzyskuje status dziecka przysposabiającego.

Jakie są skutki prawne adopcji dorosłej osoby?

Adopcja osoby dorosłej rodzi różnorodne skutki prawne, które są tożsame z tymi dotyczącymi przysposobienia dzieci. W zależności od rodzaju przysposobienia mogą one obejmować:

• Zmiana nazwiska – przysposobiony może, choć nie musi, przyjąć nazwisko przysposabiającego;
• Powstanie więzi rodzinnych – osoba adoptowana staje się dzieckiem w sensie prawnym, a przysposabiający – rodzicem. Nie dotyczy to jednak biologicznej linii przodków adoptowanego;
• Dziedziczenie ustawowe – w przypadku śmierci przysposabiającego, adoptowany dziedziczy po nim na takich samych zasadach jak dzieci biologiczne;
• Obowiązki alimentacyjne – mogą pojawić się obowiązki wzajemnego wsparcia finansowego;
• Ograniczenie praw do dziedziczenia po biologicznych rodzicach – w przypadku adopcji pełnej mogą zostać zerwane więzi prawne z dotychczasowymi rodzicami.

Czy możliwe jest rozwiązanie adopcji dorosłej osoby?

Tak, w określonych przypadkach adopcja dorosłej osoby może zostać rozwiązana, jednak nie zawsze. Jeśli sąd orzekł przysposobienie pełne, może ono być nierozwiązywalne. Z kolei przysposobienie niepełne może zostać uchylone w drodze postępowania sądowego, jeżeli:

• między stronami ustała więź rodzinna,
• kontakt między nimi całkowicie zanikł,
• przysposobienie stało się źródłem konfliktów lub nadużyć.

O rozwiązanie adopcji może wystąpić każda ze stron – zarówno przysposabiający, jak i przysposobiony, jednak sąd decyduje, czy istnieją przesłanki do uchylenia stosunku przysposobienia.

Adopcja dorosłego w kontekście prawa międzynarodowego

Warto wiedzieć, że adopcja osoby dorosłej nie jest możliwa we wszystkich krajach. W wielu państwach, m.in. w Niemczech, Francji czy USA (niektóre stany), przepisy dopuszczają adopcję pełnoletniego, ale procedura może być bardziej restrykcyjna lub obwarowana dodatkowymi warunkami. W przypadku adopcji transgranicznej – np. kiedy jedna ze stron ma obywatelstwo innego kraju – warto skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie międzynarodowym lub rodzinnym.

Czy adopcja dorosłego może być wykorzystana do obejścia prawa?

Niestety, jak każda instytucja prawna, także adopcja dorosłego może być wykorzystywana instrumentalnie. Do nadużyć może dojść np. w sytuacjach, gdy przysposobienie służy wyłącznie:

• nabyciu obywatelstwa,
• zmianie nazwiska dla korzyści marketingowych,
• uniknięciu ograniczeń w dziedziczeniu ustawowym,
• uzyskaniu prawa pobytu lub innych ulg prawnych poza intencją ustawy.

Sądy rodzinne są jednak świadome takich ryzyk i dokładnie badają przesłanki oraz relacje między stronami, by zapobiec wykorzystaniu adopcji w sposób sprzeczny z jej przeznaczeniem.

Adopcja dorosłego – relikt przeszłości czy przyszłość relacji rodzinnych?

Choć adopcja dorosłego może wydawać się egzotycznym czy marginalnym przypadkiem, coraz więcej osób rozważa ją jako sposób na uregulowanie prawnych aspektów głębokich relacji rodzinnych powstałych poza typowym modelem biologicznego pokrewieństwa. W dobie coraz bardziej zróżnicowanych struktur rodzinnych – związków partnerskich, patchworkowych rodzin, relacji emocjonalnych rozwijających się poza kontekstem biologicznym – adopcja dorosłych może być wartościowym narzędziem budowania i umacniania więzi. Choć wymaga formalnych procedur i spełnienia określonych warunków, stanowi realną alternatywę dla tych, którzy chcą podkreślić i usankcjonować relację rodzinną, niezależnie od wieku i pochodzenia.